Prawa autorskie osobiste i majątkowe
Czy ja już jestem twórcą? Takie pytanie zadaje sobie każdy, kto rysuje, maluje, kredkuje, farbuje, rzeźbi, wycina? (nie będę wyliczać, bo nie znam wszystkich dziedzin i nie chcę nikogo urazić).
Znam doskonale odpowiedź – pewnie, że tak!
Ochrona prawna przysługuje każdemu, kto stworzył utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 r. Utworem jest natomiast, każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Autorem jest ten, kto tworzy. Ważne jest, aby powstały utwór miał indywidualny charakter i był przejawem działalności twórczej. Nie ma tu wymagania wykształcenia artystycznego czy przynależności do związków. Nie ma też żadnych dokumentów potwierdzających bycie twórcą.
Prawo autorskie twórcy obejmuje prawa osobiste, a także prawa majątkowe.
Monopol twórcy
Autorskie prawa osobiste związane są przede wszystkim z możliwością opatrzenia dzieła swoim nazwiskiem. Prawa te nie mogą być przenoszone na inne osoby i są nieograniczone w czasie. Wśród nich można wymienić prawo do zachowania niezmienionej treści i formy utworu, czy zakazujące wprowadzania zmian, zniekształceń, przeinaczeń dzieła.
Natomiast drugą grupę praw autorskich stanowią prawa majątkowe (ang. copyright). Autorskie prawa majątkowe przysługujące twórcy, powstają łącznie z powstaniem utworu. W przeciwieństwie do praw osobistych są zbywalne oraz ograniczone w czasie. Monopol autorski został uregulowany w ustawie z 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych w art. 17: twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Co najważniejsze, to właśnie prawa majątkowe mogą być przedmiotem obrotu prawnego.
Najpopularniejszą umową, której celem jest uregulowanie sposobu korzystania z cudzych utworów, jest licencja. Wprowadzanie szczególnych rozwiązań prawnych pozwala na dostosowanie umowy do potrzeb stron. Prawa do utworu ? Oczywiście te majątkowe mogą być przekazywane na podstawie innych umów, np. sprzedaży czy w drodze dziedziczenia. Takie czynności przenoszą własność dzieła na inne osoby.
Plagiat jako naruszenie praw autorskich?
Plagiat stanowi naruszenie autorskich praw osobistych, jednak nie zawsze musi wiązać się z naruszeniem autorskich praw majątkowych.
Czym jest plagiat? Samo zdefiniowanie pojęcia nasuwa trudności wynikające z tego, że twórcy wzorują się na innych i rozwijają dorobek artystyczny.
Plagiatem będzie takie działanie, które ma na celu przypisanie sobie lub wprowadzenie w błąd co do autorstwa dzieła stworzonego przez inną osobę. Podsumowując, plagiatowanie oznacza takie powielenie cudzego utworu (lub jego części), które połączone jest z przypisaniem sobie autorstwa z jednoczesnym ukryciem pierwotnego pochodzenia skopiowanego utworu.
Ochrona prawna autorskich praw osobistych
W przypadku naruszenia praw autorskich twórcy przysługuje prawna ochrona. Od osoby, która je naruszyła można domagać się:
– zaniechania naruszania,
– usunięcia skutków naruszenia,
– naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych lub poprzez zapłatę określonej kwoty na wskazany cel społeczny,
– wydania uzyskanych korzyści.
Niezależnie od tego, uprawniony może domagać się również podania do publicznej wiadomości orzeczenia sądu, a także przeprosin oraz zapłaty sumy pieniężnej na rzecz Funduszu Promocji Twórczości.
Nie można też wykluczyć ochrony, jaką gwarantuje kodeks cywilny, jeżeli dojdzie również do naruszenia dóbr osobistych.
Warto podkreślić, że za plagiatowanie stanowiące naruszenie prawa autorskiego grozi też odpowiedzialność karna (grzywna, a nawet kara ograniczenia albo pozbawienia wolności do lat 3).
Z policyjnych statystyk wynika, że w latach 2011-2012 liczba tylko przestępstw stwierdzonych przeciwko prawom autorskim kształtowała się na poziomie ponad 10 000 rocznie. W porównaniu z latami 1996-1999, gdzie liczba przestępstw wyniosła ok. 2 000 rocznie, wzrost wyniósł 500%! Rekordowym rokiem okazał się 2010 rok, gdzie liczba przestępstw stwierdzonych przeciwko prawom autorskim wyniosła prawie 21 000!
Jak to mówią ?wszystko jest dla ludzi?. Oczywiście, ale pamiętać należy o legalnym korzystaniu z utworów. Wraz z rozwojem środków elektronicznego przekazu wzrasta ryzyko łamania praw autorskich twórców, a jednocześnie środki te dają coraz skuteczniejsze metody, aby plagiatowanie wykryć.
Każdy twórca powinien być świadomy swoich prawa, a także możliwości, jakie stwarza prawo, aby poszukiwać ochrony przeciwko innym – naruszającym jego utwory.
