W polskim prawie przewidziana jest swoboda kształtowania umów. Oznacza to, że każda osoba fizyczna, jak i podmiot, posiada prawnie umocowane podstawy do określenie zobowiązań, które po akceptacji i podpisaniu umowy przez strony, wchodzą w życie. Oczywiste jest, że ustawodawca wprowadził ograniczenia swobody zawierania umów, aby umowy nie godziły w prawa osób trzecich – takie jak między innymi w porządek publiczny.
Postanowienia zawartej umowy powinny być wykonane zgodnie z jej treścią. Strony zawierające umowę oczekują, że zobowiązanie zostanie wykonane i niejednokrotnie uzależniają od tego dalsze swoje decyzje czy plany.
Dlatego też w przypadku gdy zobowiązanie nie zostanie wykonane zgodnie z jego treścią, dłużnik naraża się na odpowiedzialność odszkodowawczą. Potwierdzeniem tego jest brzmienie artykułu 471 Kodeksu cywilnego: ?Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi?. W przypadku niewykonania zobowiązania dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Najczęściej dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności, co wynika z art. 472 kc.
Strona, wobec której nieprawidłowo wykonana została umowa, może ubiegać się o świadczenie odszkodowawcze. Z kolei strona, która nieprawidłowo wykonuje umowę, naraża się na odpowiedzialność odszkodowawczą.
Strona, która nie otrzymała od dłużnika świadczenia w formie, jaką przewidywała to umowa, może domagać się zrekompensowania szkód majątkowych poniesionych w związku z zawinionym niewywiązaniem się ze zobowiązania.
W praktyce najczęstszą formą odszkodowania są kary umowne za przewidziane w umowie zdarzenia związane z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy. Kara umowna odgrywa istotne znaczenie w procesie egzekwowania odszkodowania względem drugiej strony, która nie wywiązała się z postanowień przyjętej umowy. Jednak – nie jedyne.
Co w sytuacji, kiedy w umowie nie zawarto kar umownych?
W sytuacji takiej stronie przysługuje prawo do ubiegania się o odszkodowanie od dłużnika, który w ogóle nie wywiązał się ze świadczenia lub zrobił to nieprawidłowo.
Przesłankami do wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym są: konkretne zdarzenie wyrządzające szkodę polegające – w tym przypadku – na niewykonaniu lub niewykonaniu zobowiązań, wina dłużnika w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu umowy, a dodatkowo pomiędzy zdarzeniem a szkodą zachodzić związek przyczynowo-skutkowy.
Przykładowo: niewykonanie dostawy komponentów uniemożliwiające dalszą produkcję maszyn, opóźnienie w wykonaniu badań uniemożliwiające dalszą pracę nad projektem, niewykonanie czynności odśnieżania powodujące oblodzenie chodnika.
Co istotne przy odpowiedzialności odszkodowawczej: niewykonanie lub nienależyte wykonanie następuje z winy dłużnika, a nie z przyczyn od niego niezależnych. Zewnętrzną przyczyną są okoliczności niezależne od żadnej ze stron, takie jak np. siła wyższa.
Jak określić wysokość odszkodowania?
Odszkodowanie ma funkcję kompensacyjną, ma rekompensować wszelkie szkody majątkowe związane z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania. Odszkodowanie w tej formie nie rekompensuje uciążliwości czy niedogodności związanych ze zdarzeniem. Odszkodowanie związane jest nierozerwalnie ze szkodą o charakterze majątkowym. Może opierać się o szkodę rzeczywistą (damnum emergens) lub utracone korzyści (lucrum cessans).
Niewątpliwie trudniej wykazywać i dowodzić utratę zysków, aniżeli realną stratę. Niemniej warto również rozważyć i przeanalizować okoliczności zdarzenia również pod tym kątem.
Warto przypomnieć, że zgodnie z przepisami polskiego prawa, odszkodowanie może polegać na przywróceniu do stanu istniejącego przed wyrządzeniem szkody (o ile jest to w ogóle możliwe) lub rekompensacie finansowej.
Niejednokrotnie warto sięgać do opinii ekspertów, których wiedza i doświadczenie pozwolą na rzetelną i prawidłową ocenę zdarzenia i wycenienie szkody.
Co w przypadku gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy nie jest zawinione?
Na dłużniku ciąży obowiązek wykazania, że uchybienie w wykonaniu zobowiązania nastąpiło z przyczyn, za które on odpowiedzialności nie ponosi. Zatem do czasu, gdy dłużnik nie przedstawi dowodu, uzasadnione jest kwalifikowanie uchybienia w wykonaniu zobowiązania jako powodujące konsekwencje odszkodowawcze ? z tytułu nieprawidłowo wykonanej umowy.
Dodatkowo przedstawione dowody powinny w sposób niebudzący wątpliwości wskazywać na brak winy strony w tym zdarzeniu. Tylko bowiem w takim przypadku dłużnikowi nie można przypisać winy, chociażby nieumyślnej. Dowody powinny jednoznacznie wskazywać, że wyłącznie czynniki zewnętrzne spowodowały zdarzenie wyrządzające szkodę.
Reasumując:
Umowa jest najważniejszym aktem potwierdzającym zawiązanie stosunku cywilnoprawnego między jej stronami. Określa konkretnie i precyzyjnie zobowiązania stron, terminy i sposób ich realizacji. Treść umowy, aby skutecznie zabezpieczać interesy stron, powinna regulować również takie sytuacje odnoszące się do nieprawidłowego wykonania umowy, tj. kary umowne, sposoby ich egzekwowania, a także właściwość sądu, na podstawie której rozstrzygnięte będą wszelkie spory.
Sytuacja, kiedy podmiot lub osoba fizyczna nie wywiąże się z postanowień umowy względem innego podmiotu, lub osoby fizycznej, nabiera istotności nie tylko pod względem samego odszkodowania, ale również – przesłanek decydujących o niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania.
Zapraszamy Państwa do lektury poprzednich artykułów związanych z nadzwyczajnymi sytuacjami, które powodowały niemożność wykonania umowy, w związku z sytuacją nadzwyczajną, jaką jest np. pandemia koronawirusa COVID- 19.
http://blog.klgkancelaria.pl/informacja-prawna-w-sprawie-wykonania-i-odszkodowania-w-umowach/
