Stosunek powierniczy jako forma zabezpieczenia roszczeń
Wiadomym jest, że osoby prowadzące firmy w formie działalności gospodarczej pozostające w związku małżeńskim chcą zabezpieczyć majątek wspólny w taki sposób, aby z jednej strony zagwarantować udział małżonka w tym majątku, a z drugiej ograniczyć wystąpienie skutków ryzyka gospodarczego. Jedną z form takiego zabezpieczenia jest instytucja umów powierniczych.
Co oznacza umowa powiernicza?
W polskim porządku prawnym nie ma wyodrębnionej umowy powierniczej. Jest to przykład tak zwanej umowy nienazwanej, która swoją istotą przypomina umowę zlecenia i do której, na zasadzie art. 750 k.c., stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia. Powiernictwo oznacza relację prawną, w której właściciel majątku powierza go innej osobie (powiernikowi) w celu przechowania go lub zarządzania nim w swoim imieniu, ale na rzecz powierzającego. Powiernik staje się w ten sposób zarządcą majątku przekazanego pod opiekę.
Istotą umowy powierniczej jest zobowiązanie powiernika do świadczenia określonych usług czy interesów powierzającego, który w tym celu dokonuje na jego rzecz przysporzenia majątkowego ? czyli przenosi na niego określone składniki majątkowe.
Powiernikowi może być przekazane prawo własności do określonego majątku w ściśle określonym celu zarządzania. Stosowaną formą zabezpieczenia jest również taka formuła, że powiernikowi zostaje przekazany określony składnik majątkowy do zarządzania nim w swoim imieniu. Lub też kontrakt zawarty w ten sposób, że określony składnik majątkowy zostanie przekazany powiernikowi w przypadku wystąpienia z góry przewidzianej i wskazanej sytuacji (tzw. warunek rozwiązujący).
W jakich sytuacjach prawnych taka konstrukcja znajdzie zastosowanie?
Często takie umowy powiernicze wykorzystujemy do zabezpieczeń pożyczek czy przy przelewach wierzytelności. Mogą też służyć do zabezpieczeń działań tzw. cichego wspólnika w spółkach. Jest to tzw. powiernictwo udziałowe, które polega na tym, że powiernik działa w spółce na rzecz powierzającego (osoby, która chce pozostać anonimowa) i wszystkie czynności wykonuje na jego rachunek. Powiernik widnieje w aktach rejestrowych spółki jako wspólnik, (to on jest formalnie właścicielem udziałów) oraz występuje wobec pozostałych wspólników czy zarządu. Jednakże przysługujące mu prawa z udziałów powiernik wykonuje w taki sposób, jaki został ustalony w umowie powierniczej.
Ochrona praw do majątku wspólnego małżonków
Klasyczny przykładem zastosowania umowy powierniczej jest ochrona praw do majątku wspólnego małżonków. Małżonkowie pozostający we wspólności ustawowej muszą się liczyć z tym, że wierzyciele małżonka, który prowadzi firmę, będą mogli zaspokoić się z majątku wspólnego. Zasadą jest bowiem, że z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje ustrój wspólności ustawowej. Małżonkowie mogą jednak przed zawarciem związku lub w trakcie trwania małżeństwa sporządzić umowę, której mocą obowiązywać ich będzie rozdzielność majątkowa. Umowa powiernicza chroni prawa majątkowe małżonków w wyniku powstania rozdzielności majątkowej przed pokrzywdzeniem.
Dlaczego tak się dzieje? Uzasadnieniem może być majątek wykorzystywany do działalności gospodarczej, obciążony hipoteką czy innym zabezpieczeniem. Zawarcie umowy powierniczej chroni pozycję małżonka przekazującego wspólne składniki majątkowe do działalności gospodarczej prowadzonej przez jednego z nich. Umowa powiernicza służy również zabezpieczaniu poczynań inwestycyjnych. Ochrona prawna majątku wspólnego małżonków uzależniona jest od tego, który z małżonków zaciągnął zobowiązanie.
Niezwykle istotnym jest takie uregulowanie treści umowy powierniczej, aby pozycja prawna fiducjanta (powiernika) była chroniona w jak najszerszym stopniu. Najskuteczniejszym środkiem zabezpieczenia interesów powierzającego jest zawieranie umów powierniczych z osobami, co do których możemy mieć pełne zaufanie.
Niewątpliwą zaletą tej konstrukcji prawnej jest jej elastyczność oraz różnorodność możliwych zastosowań powoduje. Powoduje to, że powiernictwo pełni niezwykle istotną rolę gospodarczą.
